Ušće’de çağdaş sanatın ruhunu koruyan kristal

Ušće’nin sakin yeşilliğinde yürüdüğünüzü hayal edin; burada Sava ve Tuna, yolculuklarına nasıl devam edeceklerine sessizce karar verirler. Önünüzde, çimenlerin arasından yükselen ve kıyıya yaslanmış bir kristali andıran bir yapı belirir – Belgrad Çağdaş Sanat Müzesi. Burada bulunması tesadüf değildir: 1958 yılında şehir, Yugoslav sanatının en taze akımlarını takip edecek bir kurum olarak Modern Galeri’yi kurmaya karar verdi. Birkaç yıl sonra konum belirlendi – Yeni Belgrad, tam birleşim noktasında, Kalemegdan Kalesi’nin karşısında.

20 Ekim 1965’te – Belgrad’ın Kurtuluş Günü’nde – açılan müze, başından beri çağdaş sanat için büyük bir sahne olarak tasarlandı. Binanın mimarları Ivan Antić ve Ivanka Raspopović, bu eserle Belgrad Kentinin Ekim Ödülü’nü kazandı. “Ušće’nin kristali” olarak sıkça anılan yapı, kısa süre sonra saygın uluslararası mimarlık dergilerinde yer aldı ve Yugoslav modernizminin sembollerinden biri hâline geldi.

Bugün içeride, Sırp ve Yugoslav modernistlerin erken dönem çalışmalarından çağdaş yerleştirmelere, performanslara ve video işleri­ne kadar on binlerce eser korunmaktadır. Ancak müzenin gerçek büyüsü yalnızca koleksiyonunda değil; buraya girince bir zaman kapsülüne adım attığınızı hissettiren atmosferdedir. Karşınızda resimler, heykeller ve projeksiyonlar değişirken, büyük camlar hâlâ çimenleri, ağaçları ve akıp giden nehirleri çerçeveler.

Dünyadaki birçok müzenin beton bloklardan yükseldiği düşünüldüğünde, Çağdaş Sanat Müzesi adeta bir parkın içine gömülmüş gibidir. Bir yanında Ušće’nin yürüyüş yolları, bisiklet parkurları ve bankları; diğer yanında 20. yüzyılın en önemli Yugoslav heykeltıraşlarının eserlerini barındıran bir heykel parkı bulunur. Yaklaştıkça hâlâ dışarıda olduğunuzu hisseder, ama aslında çoktan içeri girmişsinizdir; merdivenlerden çıkıp binaya girdiğinizde, mimari sizi birbirine bağlanan galeri “hücreleri”nden geçirir. Mekân, keskin geçişler olmadan, yumuşak bir akışla devam eder – iyi yazılmış bir romanın içinde yürüyormuş gibi.

Buradaki turist rehberleri ziyaretçilere sık sık şöyle der: “Kaybolursanız, sadece pencereden bakın.” Mutlaka bir ağaç tepesi, bir nehir veya karşıdaki kaleyi görür ve nerede olduğunuzu anlarsınız. Doğayla ve şehirle kurulan bu kesintisiz bağ, müze ziyaretini bir “sergi gezisi” olmanın ötesine taşır – bu, bir manzara, tarih ve fikir yürüyüşüdür.

Ve geziyi bitirdiğinizde, birkaç adım atmanız yeterlidir; yeniden çimenlerin üzerindesinizdir, nehrin hemen kenarında. Çocuklar heykellerin etrafında koşar, bisikletliler geçer, biri köpeğini gezdirir… Burada çağdaş sanat gerçekten hem dışarıda hem içeride aynı anda yaşar.

Belgrad Çağdaş Sanat Müzesi, onlarca yıl boyunca birçok önemli sanatçıyı ağırladı; fakat bir sergi özellikle büyük yankı uyandırdı – Marina Abramović’in retrospektifi “The Cleaner”. Bu, dünya çapında tanınan performans sanatçısının Avrupa’daki ilk büyük retrospektifiydi; sanatçıyla yakın iş birliği içinde hazırlandı ve 120’den fazla eseri içeriyordu – 1970’lerin erken performanslarından ikonik “The Artist Is Present”a kadar. O aylarda müzenin önündeki kuyruklar adeta bir Hollywood galası gibiydi – tek fark, yıldızların cesur sanat deneyleri oluşuydu.

Müze, 2007’den 2017’ye kadar on yıl boyunca renovasyon nedeniyle kapalı kaldı. Yeniden açıldığında – yine 20 Ekim’de, tıpkı 1965’te olduğu gibi – Belgradlılar şaka yollu “Çağdaş sanat dünyasına açılan penceremizi geri aldık” dedi. Ve gerçekten de yenilenmiş bina, korunmuş özgün mimarisi ve modern sergi standartlarına uygun teknolojisiyle Ušće’de yeniden bir kristal gibi parlıyordu.

Bu yüzden, bir dahaki sefere Ušće parkında yürürken bu parıldayan “kristalin” yanından öylece geçmeyin. İçeri girin. Belki çıktığınızda geldiğinizden bir soru fazla taşırsınız – ama çağdaş sanatta, tıpkı Belgrad’da olduğu gibi, bazen en değerli hatıra budur.